«دیشب در عالم رؤیا دیدم که سید مرتضی علم الهدی ضیافتی تشکیل داده، همه علمای شیعه را در آن محفل جای داده است. هنگامی که داخل شدم سید مرتضی برخاست، به من خوش آمد گفت، سپس به من گفت: فلانی در کنار شیخ شهید بنشین و من در کنار شهید نشستم.»
این خوابی است که زین الدین بن علی بن احمد بن محمدبن جمال الدین بن تقی الدین بن صالح عاملی جبعی دید که به شهید ثانی معروف شد و او پس از این خواب دریافت که به زودی شهید خواهد شد.
او در خاندانی با تقوا و ماندگار در تاریخ تشیع در سال 911ق چشم به جهان گشود و مقدمات علم را در محضر پدر فراگرفت. در 14 سالگی از نعمت پدر محروم شد و پس از ارتحال پدر در سال 925ق به شهر «میس» رفت و در محضر شوهرخاله اش علی بن عبدالعالی مشهور به «محقق کرکی» ادامه تحصیل داد.[1] او 33 سال داشت و به عالی ترین مراحل اجتهاد رسیده بود ولی سعی می کرد این امر را بپوشاند. او پس از تأسیس حوزه علمیه در جبع (روستایی در لبنان)و تدریس فقه استدلالی بر سر زبان ها افتاد و بیش از پیش شناخته شد. او نه تنها در جبع بلکه طی سفری که به استانبول داشت توانست کرسی تدریسی را در آنجا نیز بگیرد. آوازه اش در سراسر منطقه پیچید و همین موجب شد تا بار دیگر کینه های دشمنان بر ضد مکتب اهل بیت بارور شود. تدریس او موجب شد برخی علمای اهل سنت طومارهایی را تهیه کنند و به دربار عثمانی بفرستند.
روزی دو نفر که با هم به نزاع پرداخته بودند به نزد شهید آمدند، کسی که علیه او داوری شد خشمگین شد و شکایت خود را به نزد قاضی صیدا برد. قاضی صیدا که «معروف» نام داشت به سلطان سلیمان قانونی نوشت: در شامات مردی پیدا شده که مذهب جدیدی آورده و از چهار مذهب رسمی پیروی نمی‌کند. پادشاه عثمانی دستور داد او را به استانبول بفرستند تا با علمای پایتخت گفتگو کند و حقیقت مذهبش معلوم شود. در همین مقطع به رستم پاشا وزیر عثمانی خبر می رسد که شهید ادعای اجتهاد می‌کند و جمعی از علمای شیعه به نزد او رفت و آمد می‌کنند و در صدد توسعه و ترویج مذهب شیعه هستند.
با توجه به جنگ عثمانی ها با صفویه و فتوای به هدر بودن خون شیعیان رستم پاشا نیز حکم جلب شهید را صادر می کند. بدین منظور مأمور عثمانی برای جلب شهید وارد جبع می شود ولی شهید را نمی یابد زیرا در یکی از باغ های انگورش مشغول تألیف بوده و مردم شهر به مأمور می گویند که وی مسافرت است. هنگامی که این خبر به گوش شهید می رسد، رهسپار مکه می شود، مامور در مسیر حج به او می رسد و حکم را ابلاغ می کند، شهید پیشنهاد می کند که با هم به حج مشرف شده و پس از ادای فریضه حج به استانبول بروند، مأمور موافقت می کند و پس از مناسک حج او را در یکی از خانه های مکه به مدت چهل روز زندانی می‌کند سپس او را از طریق دریا به استانبول می‌برند یکی از دشمنان اهل بیت در استانبول از مأمور می پرسد که این شخص کیست؟ او در پاسخ می گوید: او یکی از بزرگان علمای شیعه است که به نزد پادشاه می‌برم، آن فاسق می گوید: آیا نمی ترسی که او نزد پادشاه از تو شکایت کند و بگوید: در حق من کوتاهی کرده است و پادشاه تو را ادب کند! اینجا شیعیان زیاد هستند، ممکن است پادشاه را بشورانند و موجبات هلاکت تو را فراهم کنند. مأمور تحت تأثیر سخنان او، شهید را به کنار دریا برده و سر مقدسش را از تن جدا و به نزد پادشاه برد.
پادشاه (سلطان سلیمان قانونی) از عملکرد او به سختی برآشفته می شود و به پیشنهاد سید عبدالرحیم عباسی دستوز می دهد تا گردن او را بزنند. شهید ثانی در 54یا 55 سالگی به شهادت رسید و بار دیگر حقد و کینه نسبت به اهل بیت موجب ازمیان برداشتن شاگردی از این مکتب شد.
ازشهید آثار زیادی باقی مانده که معروفترین تألیف او در فقه الروضة البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه است که شرح کتاب لمعه دمشقیه شهید اول است و همچنین کتاب مسالک الافهام است که شرح کتاب شرایع الاسلام از محقق حلی است.
دیگر آثار او عبارتند از:
- اسرار الصلوة
- البدایه فی الدرایه
- البدایه فی سبیل الهدایه
- تمهید القواعد الاصولیه و العربیه
- حاشیه ارشاد
- حاشیه تمهید القواعد
- حاشیه القواعد
- حاشیه مختصر النافع
- رسالة فی صلاة الجمعه
- روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان
- کشف الریبه عن احکام الغیبه
- مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام
- حقیقه الایمان
- منار القاصدین فی اسرار معالم الدین، در تعلیم و تربیت و اخلاق و عرفان.
- منیه المرید فی آداب المفید والمستفید، در آداب تعلیم و تعلم . این کتاب توسط آقای محمدباقرحجتی به فارسی ترجمه شده و تحت عنوان آداب تعلیم و تربیت در اسلام در دسترس همگان است.
- مسكن الفؤاد عند فقد الاحبه والاولاد ، در تسلا دادن به داغ دیدگان. این کتاب توسط آقای حسین جناتی به فارسی ترجمه شده و با عنوان آرامش دل داغدیدگان به چاپ رسیده است.
- كشف الریبه عن احكام الغیبه ، درباره غیبت. این کتاب توسط آقای رضا رجب زاده ترجمه شده و با عنوان غیبت و احکام آن در دسترس است.
سه کتاب اخیر که به فارسی ترجمه شده ممزوج اخلاق، تربیت و فقه است که امروز بسیار مورد استفاده همگان است.
***
او شخصیتی داشت که بزرگان دربارۀ او چنین گفته‌اند:
شیخ حر عاملی
شیخ حُر عاملی صاحب وسائل الشیعه، می‌نویسد: شهید ثانی، شخصیتش از لحاظ وثوق و علم و فضل و زهد و عبادت و ورع و تحقیق و تبحر و جلالت قدر و عظمت شأن و جمیع فضایل و کمالات مشهورتر از آن است که ذکر شود، و خوبی‌ها و اوصاف حمیده‌اش بیشتر از آن است که به شمارش آید، مصنفاتش نیز مشهور است. از جماعت بسیاری از علماء خاصه و عامه در شام و مصر و بغداد و قسطنطنیه و غیره روایت کرده است.
آیت الله خوانساری
صاحب روضات الجنات، درباره شهید ثانى مىگوید: تاکنون در جمع دانشمندان بزرگ و برجسته شیعه کسى را به یاد ندارم که از لحاظ شکوه شخصیت، سعه صدر، خوش فهمى، حسن سلیقه، داشتن نظم و برنامه تحصیلى، کثرت استادان ، ظرافت طبع، معنویت سخن و پختگى و بى‌نقص بودن آثار علمى به پاى او برسد، بلکه این استاد بزرگوار در تخلق به اخلاق الهى و قرب منزلت، چنان مى نمایاند که پیرو معصوم است و بلافاصله در رده پس از معصومان علیهم السلام قرار دارد
نامش ماندگار و راهش جاودان
[1] در اواخر سال 933ق از«میس» به «کرک» رفت و از سید حسن بن سید جعفر صاحب کتاب المحجة البیضاء استفاده کرد. یک سال در آنجا ماند و سپس به زادگاه خود بازگشت، آنگاه به دمشق و در سال 938ق بود که دوباره به جبع بازگشت. سپس به دمشق و مصر رفت و پس از 18 ماه توقف در مصر به زیارت خانه خدا مشرف شد و پس از ادای مناسک حج به زادگاه خود برگشت.