با اطلاع و آگاهی کامل از فقه غنی شیعه با دانشمندان بزرگ اهل سنت نیز در ارتباط بود و در حوزه های درس آنها شرکت می کرد. چنان بر نظرهای فقهی آنان آگاهی و تسلط داشت که اهل سنت در اعمال عبادی و مسائل مذهبی به وی مراجعه می کردند و بر مذهب آنان فتوا می‌داد.
شمس الدین محمد بن مکی بن احمد عاملی نبطی جزینی که به شهید اول معروف شد، در سال 734 هجری قمری (712 خورشیدی) در جزین متولد شد.
تا 16 سالگی در وطن خود جبل عامل نزد پدر مقدمات علوم فقهی را آموخت و پس از آن به شهر شیعه نشین و فقیه‌پرور حله رفت و از درس فخرالمحققین فرزند علامه حلی بهره جست.
در سن 17سالگی گواهی اجتهاد از استاد خود دریافت کرد و از دیگر استادان بزرگ چون سید فخار موسوی، سید عمید الدین حسینی و... استفاده کرد. پس از گذران پنج سال در شهر حله در 21سالگی به زادگاه خود بازگشت و مدرسه علمیه وسیع و گسترده ای تأسیس کرد تا بتواند شاگردان و داوطلبان علوم دینی فراوانی را تربیت کند و از این طریق بزرگانی چون ابن نجم الدین اعرجی حسینی، ابن نجم الدین محمد بن نجده معروف به«ابن نجده»، شرف‌الدین مقداد بن عبدالله مشهور به «فاضل مقداد» نویسنده کتاب "کنزالعرفان فی فقه القرآن" و بزرگانی دیگر را تربیت کرد و به جامعه شیعه تقدیم کرد.
سعی کرد علاوه بر تدریس و تربیت نیروهای حافظ شریعت، مشکلات مذهبی، اعتقادی و اجتماعی را پاسخ گوید. او به منظور دیدار و ملاقات علمای بزرگ اسلام و بهره مندی از آنها و تجارت به مراکز علمی دمشق، مصر، فلسطین، مکه و مدینه و دیگر شهرها مسافرت می‌کرد. در سال 768ق در دمشق به دیدار قطب الدین رازی رفت و از دانش او استفاده کرد.
در کنار همه این آموزش‌ها، سفرها و آموختن‌ها، تألیفات ماندگاری را باقی گذاشت؛ کتاب هایی از قبیل:
- ذکری الشیعه فی احکام الشریعه؛
- الدروس الشریعه فی فقیه الامامیه؛
- غایب المرام فی شرح نکت الارشاد شرحی بر نکت الارشاد علامه حلی؛
- الباقیات الصالحات شرحی در رابطه با ذکر تسبیحات اربعه نماز؛
- خلاصة الاعتبار فی الحج و الاعتما؛
- مزار الشهید که منتخب زیارات است.
- اللمعة الدمشقیه مشهورترین اثر اوست که یک دوره فقه در احکام عملی اسلام است.
شهید در مقدمه این کتاب انگیزه خود از تألیف این کتاب را چنین بیان می کند: "من این کتاب را به درخواست بعضی دینداران نوشتم." این کتاب در مدت هفت روز در دمشق نگاشته شد و برای درخواست کننده که گفته‌اند شمس الدین آوی بوده، فرستاده می شود.
فقه مهمترین اشتغال فکری و علمی ایشان بود ولی ادیب، مفسر، متکلم، رجالی، محدث و اصولی نیز بود. شیخ محمد باقر خوانساری درباره او گفته‌اند:
"شهید اول بعد از محقق حلی بزرگ‌ترین فقهای آفاق است. فقه و قواعد احکام چون مقام شیخ صدوق در نقل احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام است؛ همانند شیخ مفید و سید مرتضی در اصول عقاید و کلام و در بحث مناظره و پوچ نمودن اندیشه های انحرافی است؛ همچون نجم الائمه رضی در تنقیح و روشن کردن علم نحو و صرف است."
شهيد اول همواره در معرض آزار و اذيت بود، با این حال هيچگاه از تحقق آرزوهاي خود دست برنداشت و از فعّاليت خود نكاست، او کوشید تا مکتب شیعه را رواج دهد و در حفظ فقه شیعه سهمی داشته باشد، او سعی کرد با فعالیت هایش موجب شکوفایی فرهنگی و مذهبی شود و از مرزهای دین دفاع کند.
*عامل شهادت
او در دوران زندگی خود هیچ منصب مهمی را در دولت عثمانی نپذیرفت و این کار سبب شد مردم به او تمایل بیشتری داشته باشند. او رفتار گرمی با مردم داشت و درب خانه اش بروی دیگران باز بود و به سوالات آنها پاسخ می داد. در این میان روزی ابن جماعة(قاضی دمشق) نیز در خانه شهيد اول حضور پیدا می کند و در بعضي از مسائل با ايشان اختلاف نظر پيدا می کند. چون در اين جلسه بسياري از فقها و بزرگان نیز حضور داشتند، پاسخ های شهيد اول بسيار بر او گران آمد. از اين رو كوشيد از اهانت و توهين استفاده كند ولي فایده نداشت.
نامه‌اي سراپا دروغ به والي دمشق فرستاد و گروه بسياري را بر نوشته خود گواه گرفت و گواهي آنان را نيز ثبت نمود. وقتي اين مسأله نزد قاضي صيدا ثابت شد، شهيد اول را نزد قاضي شام فرستادند. شهيد اول يكسال تمام در قلعه دمشق زنداني بود. اعتراض مردم و تصميمشان براي حمله به زندان و رهايي شهيد اول، والي دمشق را هراسان كرد. لذا سعي نمود كه در كشتن ايشان عجله نمايد. از اين رو سرانجام او نیز با کینه ورزی افرادی که از رونق مکتب اهل بیت در رنج بودند به صورت دلخراشی روز پنج شنبه دهم جمادی الاول سال 786ق به شهادت رسید.
تا آن زمان سابقه نداشت که شخصیت علمی بزرگی با آن وضع دلخراش به شهادت برسد. به فتوای قاضی برهان الدین مالکی و تأیید عباد بن جماعه شافعی در میدان قلعه دمشق با شمشیر کشته شد و جسدش را به دار آویختند و تا عصر سنگباران کردند سپس جسدش را از دار پایین آورده و آتش زدند و خاکسترش را به باد دادند.
بر راهش بمانیم