مهمانی (2)

مهمانی در خانه

در تعالیم اسلام مهمان نعمتی است که روزی خود را با خود به همراه می‌آورد و سبب آمرزش گناهان صاحب‌خانه می‌شود.[1] توصیه شده که در خانه‌هایمان از مهمان پذیرایی کنیم[2] و برخلاف آنانی که هدف از مهمانی را صرفاً دیدار یکدیگر می‌دانند و هر مکانی را برای دیدار می‌پسندند؛ مکان مهمانی هم مهم است و پذیرایی از مهمان در خانه موضوعیت دارد. رفت و آمد مهمان به خانه با خود برکت به همراه دارد و سبب جلب روزی و آمرزش گناهان صاحب‌خانه است. به نظر می‌آید شیوۀ جدیدی که بسیاری از ما در پیش گرفته‌ایم و مهمانی‌هایمان را در رستوران‌ها و کافه‌ها و سالن‌های پذیرایی برگزار می‌کنیم و هزینۀ برپایی مهمانی را تقبل می‌کنیم، بهرۀ ما را از برکت مهمانی‌ها کم کرده است. گاهی کثرت مهمان‌ها، یا مسائلی از قبیل بیماری یا گرفتاری برخی از اعضای خانواده برگزاری مهمانی جز در بیرون از خانه میسر نیست؛ اما باید بدانیم که برگزاری مهمانی بیرون از خانه راهکاری برای شرایط اضطراری است، نه شکل آرمانی زندگی اسلامی که باید به سمت آن حرکت کنیم.

آن طور که در مهمانی۱ گفتیم نفس دیدار مومنان از نظر اسلام پسندیده است، و دعوت از دیگران به بهانۀ خاصی نیاز ندارد. اما در تعالیم اسلامی مهمانی‌های مفصلی که برای شادباش گرفته می‌شود؛ جز در پنج جا توصیه نشده است؛ امام هفتم(ع) می فرمايد كه رسول خدا(ص) فرمود: «وليمه در پنج جاست نه غير آنها، در عروسى، در زایمان، در ختنه كردن، در خريد خانه، در مراجعت از مكه.» (الخصال ابن‌بابویه قمی) با این حال، مهمانی‌های کوچکی که در آن به بهانه‌های مختلف از یکدیگر پذیرایی می‌کنیم هم جای خود را دارد. در تعالیم دینی طعام دادن به مومنان پاداش دارد، علی الخصوص در ماه مبارک رمضان. ثواب اطعام منحصر در اطعام فقرا و نیازمندان نیست، چه بسا ثروتمندان و دوستان تنهایی که می‌توانند بهترین غذاها را تهیه کنند، اما تشنۀ محبت‌اند و دعوت آنها به مهمانی و برای صرف غذا موجب پیوند میان ما و آنها و دلگرمی آنهاست؛ و گره از گرفتگی روحی آنها باز می‌کند. محبت به هم‌نوع خود سبب جلب محبت خداست و در پیشگاه خداوند بی‌پاداش نخواهد بود. امام صادق(ع) فرمودند: هر كه مؤمنى را اطعام كند تا سير شود، هيچ يك از مخلوق خدا اجر اخروى او را نداند، نه فرشته مقرب و نه پيغمبر مرسل جز خداوند پروردگار جهانيان، سپس فرمود: از اسباب آمرزش اطعام كردن مسلمان گرسنه است، آنگاه قول خداى عزوجل را تلاوت فرمود «يا اطعام كردن يتيم خويشاوند يا مستمند خاكنشين در روز قحطى و گرسنگى.(سوره بلد، آیه ۱۴ و ۱۵)» (اصول کافی)

خوانده و ناخوانده

مهمان چه سرزده باشد و چه خوانده، سبب جلب رحمت خداست و به همین سبب است که اولیای الهی ورود مهمان به خانه‌شان را نشانۀ رحمت الهی می‌دانستند و از نیامدن مهمان ناخوشنود بودند: رَأَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ حَزِيناً فَقِيلَ لَهُ مِمَّ حُزْنُكَ قَالَ لِسَبْعٍ أَتَتْ لَمْ يَضِفْ إِلَيْنَا ضَيْف‏ [روزى] امام على(ع) غمگين ديده شد، علت را از ايشان جويا شدند. فرمودند: چون هفت روز است كه ميهمانى بر ما وارد نشده است. (مناقب آل ابى طالب(ابن شهر آشوب) ج 2 ، ص 73) در تعالیم اسلام بین مهمانی که او را دعوت می‌کنیم و مهمان سرزده، در فراهم آوردن اسباب پذیرایی تفاوت گذارده‌اند.

صاحب‌خانه باید برای فراهم کردن اسباب راحتی مهمانی که دعوت کرده است کوشش کند، اما اگر برای پذیرایی از کسی که سرزده به مهمانی آمده هر چه در خانه حاضر است، کافی است.[3] در نگاه کلی تعالیم اسلامی صاحب‌خانه را از اینکه برای پذیرایی از مهمانْ خود را به تکلف اندازد نهی کرده‌اند. پیامبر(ص) فرمودند: لا يَتَكَلَّفَنَّ أَحَدٌ لِضَيفِهِ مالا يَقدِرُ؛ هيچ كس نبايد بيش از توانش خود را براى ميهمان به زحمت اندازد. (نهج الفصاحه ص 679 ، ح 2520) در مقابل به مهمان هم توصیه کرده‌اند با طولانی ماندن در خانۀ صاحب‌خانه اسباب سختی صاحب‌خانه و تخفیف شخصیت خود را فراهم نکند[4] و با همراه بردن مهمان ناخوانده، حتی اگر فرزند کوچکی باشد، باعث نارضایتی صاحب‌خانه و در نهایت ناخوشنودی خداوند را فراهم نکند. امام صادق(ع) فرمودند: اِذا دُعىَ اَحَدُكُم اِلى  طَعامٍ فَلا يَستَتبِعَنَّ وَ لَدَهُ فَاِنَّهُ اِن فَعَلَ ذلكَ، كانَ حَراماً وَ دَخَلَ غاصِباً؛ هرگاه يكى از شما به ميهمانى دعوت شد، فرزندش را به دنبال خود راه نيندازد كه اگر چنين كند، كار حرامى كرده و غاصبانه وارد خانه ميزبان شده است. (كافى(ط-الاسلامیه) ج 6 ، ص 270، ح 1)

پذیرش دعوت

گاهی در یک زمان به چند مهمانی دعوت می‌شویم و با بهانه‌های مختلف دعوت کسی را می‌پذیریم و دعوت سایرین را رد می‌کنیم؛ این بی‌معیاری در طولانی مدت سبب رنجش و کدورت را فراهم می‌کند. پیامبر رحمت(ص) معیاری الهی را در پذیرش یا رد دعوت بیان کرده‌اند: «وقتی دو کس تو را با هم دعوت کردند، دعوت کسی را که خانه‌اش نزدیک‌تر است بپذیر زیرا آنکه خانه‌اش نزدیک‌تر است، در همسایگی مقدم است و اگر یکی زودتر دعوت کرده است، دعوت او را بپذیر.» (نهج‌الفصاحه، ح۱۳۵)

در حین مهمانی

پیامبر(ص): مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّه و َاليَومِ الآخِرِ فَليُكرِم ضَيفَهُ؛ هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد،بايد ميهمانش را گرامى دارد. (كافى(ط-الاسلامیه) ج6، ص285، ح1)

با بیان‌های مختلف اهل‌بیت(ع) توصیه کرده‌اند مهمان را گرامی بداریم و مهم‌ترین وظیفۀ صاحب‌خانه را گرامی‌داشتن مهمان دانسته‌اند. این توصیۀ به ظاهر ساده در واقع توصیه‌ای است به شناختن آن که در جایگاه مهمان وارد خانۀ ما می‌شود، و شناختن مقتضیات زمانه و عرف، و امکانات خود و خانواده‌مان. بدون این شناخت‌ها نخواهیم توانست کسی را گرامی بداریم؛ چراکه نمی‌دانیم او و جامعه چه رفتاری را احترام به مهمان و چه برخوردی را تحقیر مهمان می‌داند، یا نمی‌دانیم چه در اختیار داریم تا با آن بتوانیم به وظیفه‌مان عمل کنیم. گاهی فاصلۀ میان گرامی‌داشتن و خوار کردن یک لبخند ساده یا یک جواب سنجیده و مطابق عرف است. پس در حقیقت در پس دستور اسلام به گرامی داشتن مهمان، توصیه‌ای است به شناخت خود و جامعه‌مان. خداوند به بهانۀ یک مهمانی ساده از ما خواسته است که خود و دیگران را بشناسیم و تفاوت‌ها و تمایزها و علایق طبیعی و شرعی‌ یکدیگر را به رسمیت بشناسیم و به آن احترام بگذاریم.

پس از مهمانی

بسیاری از ما از مهمانی رفتن و مهمانی دادن گریزانیم؛ نه به خاطر زحمتی که برایمان دارد و نه به خاطر زمانی که صرف آن می‌کنیم، بلکه به خاطر کدورت‌ها و حرف و حدیث‌هایی که پس از آن ایجاد می‌شود. اگر قلباً در پی گرامی‌داشتن مهمانمان باشیم و در عمل هم حدود الهی و توصیه‌های اهل‌بیت(ع) را رعایت کنیم؛ و در جایگاه مهمان خود را به حدود الهی مقید بدانیم و به گفتۀ امام صادق(ع) مجالس را امانت بدانیم، آنچه را دیدیم، چه خوب و چه بد برای دیگری بازگو نکنیم و خود را امانت‌دار صاحب‌خانه بدانیم و راز او را در پذیرایی، گفتار و رفتارش با مهمانان و سایر صاحب‌خانه‌ها حفظ کنیم و او را مومنی بدانیم که در پی تکریم ما بوده و آنچه به نظرمان خطا رسیده را کریمانه بپوشانیم؛ مهمانی را فرصتی خواهیم یافت برای جلب محبت پروردگار.