مهمانی (1)

برای چه مهمانی می‌رویم یا مهمانی می‌دهیم؟

اگر برای خودنمایی و برتری‌طلبی میزبان و مهمان نباشد، برای این است که یکدیگر را ببینیم و از حال هم باخبر شویم، در جمع از غم و غصه‌های زندگی شخصی‌مان فارغ شویم و از دیدار یکدیگر شاد شویم. این دیدوبازدیدها از دید برخی سبب می‌شود که بهم نزدیک‌تر شویم، و از مشکلات یکدیگر مطلع شویم و بهم کمک کنیم. اما واقعاً در دیدوبازدیدها خیر ماندگاری هست؟

نفس دیدار مومنان از نظر اسلام پسندیده و مرضی خداوند تعالی است

حضرت امام صادق(ع) خطاب به یکی از یارانشان به نام اسحاق بن عمار صیرفی فرمودند: «هرگاه مومنی برادر مومن خود را ملاقات کند و به او خوشامد بگوید خداوند تا روز قیامت در کارنامه اعمال او ثواب خوشامد می‌نویسد و زمانی که با او مصافحه می‌کند، خداوند در میان دو انگشت ابهام آن دو صد رحمت خود را فرو می‌فرستد؛ که نود و نه قسمت آن از کسی است که علاقه بیشتری به دوست خود داشته باشد، و خداوند با نگاه رحمت به او نگاه می‌کند و آن که رفیق خود را بیشتر دوست داشته باشد، از نظر رحمت خداوند بیشتر فیض می‌برد و هنگامی که همدیگر را در آغوش بگیرند، رحمت خداوندی آن دو را احاطه می‌کند و اگر این دیدار مدتی به درازا بکشد و رضای خداوند را جویا باشند نه امور دنیوی به آن دو خطاب می‌رسد: خداوند گناهان گذشته شما را آمرزید؛ دوباره کار خودت را انجام بده و چون به احوالپرسی از یکدیگر بپردازید فرشتگان به هم می‌گویند: کنار بروید که این دو با هم رازی دارند که خداوند پنهان ماندن آن را اراده کرده است.»

دیدارهای ما می‌تواند اهداف والایی داشته باشد: از خثيمه روايت کرده‌اند که به وداع حضرت امام محمّد باقر(ع) رفتم. فرمود: «اى خثيمه! هر كس از شيعيان ما را دیدی، سلام به ايشان برسان و وصيّت كن ايشان را به تقواى خداوند عظيم، و آنكه اغنياى ايشان نفع به فقرا رسانند، و اقويا مددِ ضعفا كنند، و زنده‌ها بر جنازه اموات حاضر شوند، و در خانه‌هاى يكديگر [با هم] ملاقات نمايند؛ زيرا كه ديدن ايشان يكديگر را، زنده داشتن امر ماست. و خداى تعالى رحمت كند بنده‌اى را كه امر ما را زنده دارد.» (مکیال المکارم، میرزا محمدتقی جعفری، ج1، ص370) آنچه که باعث شده امام باقر(ع) توصیه کنند شیعیان یکدیگر را ملاقات کنند زنده‌ نگه‌داشتن امر ائمه(ع) است. اما آنچه امام باقر(ع) از آن با نام امر یاد کردند چیست که در دیدارهای شیعیان باید زنده نگه داشته شود؟ امر در لسان روایات معمولاً امامت و ولایت است. یکی از مصادیق زنده نگه‌داشتن امر ولایت و امامت شناخت راه و روش عملی زندگی اسوه‌های الهی و تأسی به سیره این بزرگواران است. بسیاری از ما نمی‌دانیم که درباره چه موضوعی در مهمانی صحبت کنیم که زبانمان به گناه آلوده نشود و بسیاری گله داریم که گفتگوها در مهمانی‌ اگر آلوده به غیبت نباشد، بی‌هدف و بی‌فایده است. می‌توان گفتگوها را به شناخت سیره عملی ائمه(ع) و راه‌های پیاده کردن آن در زندگی امروز اختصاص داد. راهکارهای عملی کردن این پیشنهاد به فضای حاکم بر هر مهمانی بستگی دارد و باید برای آن بر مبنای علايق افراد برنامه‌ریزی کرد. اگر دغدغه‌های ذهنی مهمانان خود را بشناسیم و در روایات و آیات و زندگی امامان(ع) جستجو کنیم، می‌توانیم روایت یا آیه یا فرازی از زندگی یکی از امامان را مناسب مجلس بیان کنیم و بعد در جمع درباره جنبه‌های تربیتی مختلف آن گفتگو کنیم و با همفکری مواضع و شیوه‌هایی را جستجو کنیم که به آن شیوه و در آن موقعیت بتوانیم آن آیه یا روایت را  عملی کنیم.

با چه کسانی رفت‌وآمد کنیم؟

واجب دینی است که انسان با ارحام خود پیوند داشته باشد و قاطع رحم نباشد. همه ارحام به یک میزان بر انسان حق ندارند و هر کس به انسان نزدیک‌تر است حق بزرگ‌تری بر او دارد. حق مادر و پس از آن پدر، و بعد از آن همسر و فرزندان و پس از آن برادر و خواهر از بیش از سایرین است. باید در ادای حق کوشا باشیم و اگر ارحام مومن هم نباشند ادای حق آنها بر ما واجب است.[1] اما  باید توجه کنیم که ویژگی‌های اخلاقی و شاکله نفسانی هم‌نشینان بر انسان اثرگذار است. باید اثر هم‌نشینی با افراد مختلف را بدانیم و بدانیم که از هم‌نشینی با چه کسانی ما را پرهیز داده‌اند تا اگر مجبور به مصاحبت با آنها نیستیم از آنها کناره بگیریم و اگر به سبب ادای حقی ناگزیر هستیم با آنان معاشرت کنیم در صدد پیش‌گیری از اثر سوء این هم‌نشینی‌ها باشیم و این هم‌نشینی‌های آسیب‌زا را به حداقل کاهش دهیم؛ منظور از حداقل هم‌نشینی ادای حقی است که خداوند واجب کرده است. در نگاهی گذرا به آیات و احادیث، خداوند و مبلغان الهی مومنان را از هم‌نشینی با منافقان، فاسقان[2]، تکیه‌ بر یهود و نصارا و دوستی با آنان (۵۱ سوره مائده) نهی کرده‌اند، همچنین از هم‌نشینی با بخیل، دروغگو و سفیه و افراد لابالی نیز برحذر داشته‌اند. اهل غفلت از کسانی هستند که هم‌نشینی با آنها آثار سويی دارد؛ در دعای ابوحمزه ثمالی می‌خوانیم «او لعلّک رأیتنی فی الغافلین فمن رحمتک ایستنی...أو لعلّک رأیتنی الف مجالس البطّالین فبینی و بینهم خلّیتنی؛ شاید مرا در میان اهل غفلت یافتی و بدین جرم مرا از رحمتت مأیوس کردی... و یا شاید دیدی در مجالس اهل باطل الفت گرفته ام پس مرا در میان آنها واگذاشتی.»

برخی از ما هرچند که ثروتمند نیستیم اما دوست داریم که با ثروتمندان هم‌نشین باشیم، پیامبر(ص) ما را از هم‌نشینی با ثروتمندانی که مست ثروت‌اند نهی کرده‌اند و اثر چنین مجالستی را مرگ قلب انسان دانسته‌اند. پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود: «چهار چیز قلب انسان را می میراند، [...] چهارم هم‌نشینی با مردگان، از پیامبر(ص) سؤال شد: ای رسول خدا! مردگان کیان‌اند؟ فرمود: ثروتمندانی که مست ثروت‌اند.»

در مقابل در احادیث بسیاری به مجالست و هم‌نشینی با علما و عقلا توصیه کرده‌اند. در حدیثی از امام جواد(ع) آمده است: «معاشرت و هم‌نشینی با بی خردان و افراد لااُبالی سبب فساد و تباهی اخلاق خواهد شد، و معاشرت و رفاقت با خردمندان هوشیار، موجب رشد و كمال اخلاق است.» (كشف الغمّه، ج 2، ص 349) 13)

مهم‌ترین نکته در انتخاب هم‌نشین پس از شناخت حق هم‌نشینان و ارحام، شناخت فضای فکری آنهاست. جوهر تمام توصیه‌ها برای مجالست با عده‌ای و پرهیز از معاشرت با عده دیگر را در این حدیث پیامبر(ص) می‌توان یافت:

«حواریون از حضرت عیسی علیه السلام پرسیدند: چه کسی را برای هم‌نشینی برگزینیم؟ پاسخ داد: کسی که دیدارش شما را یاد خدا اندازد و سخنش دانش شما را زیاد کند و کردارش شما را به آخرت تشویق نماید.» (اصول کافی، ج 1، ص 39. 68. بحارالانوار، ج 1، ص 205)