کشمیر در شمال شبه‌قاره هند و در دامنه کوه‌های هیمالیا است و تا پیش از استقلال پاکستان، امیرنشینی تحت حمایت بریتانیا بود. در ۱۹۴۷ بعد از اینکه مهاراجه کشمیر از پیوستن به پاکستان خودداری کرد، اختلاف بر سر مالکیت کشمیر به درگیری‌های دامنه‌داری بین دولت هند و پاکستان انجامید.
در حال حاضر کشمیر از سه منطقه تشکیل شده است که منطقه شمال‌شرقی در اختیار چین، شمال غربی در اختیار پاکستان و مناطق دیگر نیز در اختیار هند قرار دارد. کشمیر سرچشمه بسیاری از مهمترین رودخانه های شبه قاره هند است. کشمیر به دلیل زیبایی خداداد بسیار به بهشت گمشده شهرت دارد، بهشتی که بر اثر جنایات و کشتار دولت هند به بهشت زخم خورده معروف شده است.
اسلام در کشمیر
در اوایل قرن هشتم هجری کاروان یکی از عرفا به نام میرسید‌علی همدانی با جمعی از سادات و عرفا راهی کشمیر شد و سادات و علمای شیعه به ترویج دین اسلام در آن سرزمین پرداختند. ازجمله این علما و سادات، دینعلیشاه و میرسیدحامد حسین موسوی جد چهارم و پنجم امام خمینی‌اند که مزارشان زیارتگاه مردم مسلمان کشمیر است. در واقع حضور شیعیان در این منطقه عامل اسلام آوردن و به تبع آن تشیع مردم کشمیر است. گسترش تشیع با تأسیس سلسله چک‌ها در کشمیر به اوج خود رسید. بعد از چک‌ها با اینکه شیعیان تا امروز از قدرت سیاسی به دور بوده‌اند، همچنان به حیات اجتماعی خود در کشمیر ادامه داده‌اند. امروزه شهرهای کارگیل، سرینگر، بدگام و دره کشمیر در بخش کشمیر تحت نظارت هند و مناطق بلتستان و گلگت در کشمیر تحت نظارت پاکستان، ازجمله مراکز مهم تشیع در کشمیر به شمار می‌آیند.
اغلب جمعیت این منطقه مسلمان هستند. و از بین مسلمانان تقریبا ۲ میلیون نفر از آنان شیعه‌اند و از بین شیعیان، شیعیان وادی کشمیر (دره کشمیر) دوازده امامی‌اند. در منطقه کارگل هم شیعیان دوازده امامی زندگی می‌کنند. در منطقه‌ای به نام نوبرا جمعیتی از نوربخشی‌ها زندگی می‌کنند و شماری از شیعیان اسماعیلی نیز در منطقه گلگت حضور دارند.
در کشمیر عزاداری امام حسین(ع) را به نحو احسن احیا می‌کنند. از اول محرم تا اربعین، بلکه تا اواخر ماه صفر این مجالس عزاداری با شکوه برگزار می‌شود.
در این کشور، شیعیان و اهل سنت به راحتی در اجتماعات یکدیگر شرکت می‌کنند و حتی پشت سر یکدیگر نماز می‌گذارند. به ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فضا به طور کلی در کشمیر (هند) متحول شده و در نتیجه آن شیعیان و اهل سنت بیش از پیش به یکدیگر نزدیک شدند. زمانی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مسئولان جمهوری اسلامی ایران به کشمیر سفر کردند بیشتر برنامه ها در مراکز اهل سنت برگزار شد و در اجتماعات و در برنامه‌ها اهل سنت بیش از شیعیان شرکت می‌کردند.
مهم ترین پتانسیل کشمیر که سبب اهمیت این منطقه از نگاه ما و دشمنان است؛ نفوذ انقلاب اسلامی و محبوبیت امام خمینی (ره) در این منطقه است. نفوذ انقلاب به ویژه در منطقه کارگیل بیشتر از سایر مناطق به چشم می‌خورد. در تمام ورودی‌های محله‌های شیعی، عکس امام خمینی(ره) و آیت‌الله خامنه‌ای و آرم جمهوری اسلامی قرار دارد. مردم این شهر هر ساله پیروزی انقلاب اسلامی ایران را جشن می‌گیرند و همچنین در برگزاری مراسم رحلت امام خمینی (ره) و برگزاری راهپیمایی روز قدس و ۲۲ بهمن مشارکت دارند. کشمیریان در بسیاری از امور تلاش کرده‌اند از امام خمینی(ره) متابعت نمایند؛ برای مثال زمانی که امام خمینی(ره) به دلیل اوضاع نامساعد و رفتار غیرانسانی عربستان، از رفتن حجاج ایرانی به حج ممانعت نمودند، مردم کشمیر هم از ایشان متابعت کرده و به حج پرهیز نرفتند. همچنین در کشمیر برای اولین بار با حکم امام خمینی نماز جمعه برگزار شد.
وضعیت اقتصادی و فرهنگی شیعیان در کشمیر
شیعیان در کشمیر تحت نظارت هندوستان، با بی‌توجهی دولت روبرویند. برخی نیز هندوها را به تفرقه افکنی بین شیعیان و سنی‌های هندوستان متهم می‌کنند. مجموع این عوامل باعث انزوای شیعیان کشمیر شده است؛ به شکلی که مشارکت شیعیان در امور سیاسی اندک است و وضع مطلوبی به لحاظ اقتصادی ندارند. همچنین به دلیل اینکه بسیاری از شیعیان تحصیل نکردند موقعیت شغلی مناسبی ندارند.
شیعیان کشمیر کانال تلویزیونی خصوصی و حتی یک سایت اینترنتی فعال ندارند تا بتوانند مستقلاً به فعالیت فرهنگی بپردازند و صدای خود و نیازمندی‌هایشان به گوش برسانند. شیعیان کشمیر کمترین آمار سوادآموزی را در این کشور دارند. سوادآموزی در ایالت جامو و کشمیر ۴۰-۴۵ درصد است، درحالی که فقط ۱۵% شیعیان باسوادند و بیشتر نویسندگان شیعه به علت نبود مراکز چاپ و نشر در مناطق شیعه‌نشین نمی‌توانند کتاب‌ها و نوشته‌های خود را چاپ کنند. به علت بی‌سوادی و جهالت و وابستگی به جناح خاص مذهبی، برخی رسوم غیردینی بین شیعیان رایج است، اما در مجموع در اعمال و رفتارشان به دین و قوانین شریعت اهمیّت می‌دهند. کم‌سوادی شیعیان کشمیر و نبود امکانات فرهنگی و اقتصادی سبب شده است سطح معلومات عمومی و بالندگی سیاسی نیز در میان شیعیان کم باشد.
حسینیه‌ها، مساجد و مقابر علما از مراکز فرهنگی شیعیان است که آیین‌های شیعی در آن برگزار می‌شود. از جمله حسینیه‌های تاریخی کشمیر می‌توان به حسینیه زدی بل، حسینیه حسن آباد، حسینیه بدگام و حسینیه احمد پوره اشاره کرد. برخی از خانقاه‌ها نیز در کشمیر مورد توجه شیعیان است که از آن میان می‌توان به خانقاه سید محمد مدنی، خانقاه میر شمس الدین عراقی، خانقاه حسن آباد و خانقاه بابا خلیل الله اشاره کرد. بسیاری از این بناها در زمان سلسله چک ساخته شده است.
در کشمیر همچنین برخی موسسات فرهنگی شیعی فعالیت دارند که از میان آنان می‌توان به تنظیم المکاتب اشاره کرد که ساماندهی مدارس شیعی را بر عهده دارد. اداره ابوالفضل عباس و اداره نشر علوم اهل بیت نیز از دیگر موسسات فرهنگی شیعی در کشمیر است.
چرا کشمیر «ایران کوچک» است؟
رابطه بین ایران و کشمیر به دوره قبل از اسلام باز می‌گردد؛ اما ورود میر سید علی همدانی روحانی بزرگ ایرانی و مبلغ اسلام در این منطقه، تأثیر عمیقی را بر همه ابعاد زندگی در کشمیر بر جای گذاشت. پیش و پس از ورود اسلام به این منطقه، کشمیر روابط فرهنگی و تاریخی بسیار نزدیکی با ایرانیان داشته است. نفوذ فرهنگ و تمدن فارسی در کشمیر به‌گونه است که زمانی کشمیر را ایران صغیر می‌خواندند. نفوذ زبان و ادبیات فارسی به دره پهناور جامو و کشمیر هم‌زمان با گسترش دین اسلام در آن نواحی به طور خاص آغاز شده است. نه تنها زبان و مذهب بلکه انواع هنر، صنعت، آشپزی ، ادبیات و جشن نیز از ایران به کشمیر انتقال یافته است.
*****
در یک نگاه، می‌توان گفت کشمیر سرزمین شیعیانی است که میراث تشیع را با دشواری بسیار تا به امروز به همراه خود آورده اند. به واقع می توان ادعا کرد با توجه به منابع طبیعی زیبا، گردشگری فرهنگی به این منطقه می‌تواند یکی از بهترین راههای معرفی مسلمانان به این سرزمین و همچنین معرفی این سرزمین به سایر مسلمانان (به ویژه شیعیان ایران) باشد.
ظرفیت های فرهنگی این سرزمین، محرومیت تاریخی مردمان آن و زیبایی و سرسبزی جغرافیایی این خطه شباهت عجیبی به لبنان دارد و با مدیریت فرهنگی و اقتصادی مناسب، می‌توان وضع درخشانی را در کشمیر انتظار داشت، وضعی که اسلام ناب برای جنوب لبنان رقم زد.
