شیخ حر عاملی

 در جوار حرم امام رضا علیه السلام، در شمال شرقی صحن انقلاب، در حجره ای از صحن آرامگاهی است که بارها و بارها نامش را شنیده‌ایم ، محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین معروف به شیخ حر عاملی.

او در 8رجب 1033هجری در روستای مشغره از توابع جبل عامل[1] در لبنان در خاندانی که ریشه در عاشورای حسینی داشت و نسلش به آزاد مردی می رسید که نامش همسنگ حریت و آزادگی، و یادش یادآور قامت مردانگی است، حر بن یزید ریاحی چشم به جهان گشود. در خانواده ای دانشمند و اهل علم، تحت تربیت پدری بزرگوار رشد کرد.

او نه تنها از پدر بلکه از استادان بزرگی   چون شیخ حسن عاملی( پدربزرگ)، شیخ محمد حر(عمویش)، شیخ عبدالسلام( جد مادری)، فیض کاشانی، علامه محقق آقا حسین خوانساری و علامه سید هاشم بحرانی و ... بهره برد و توانست با مجاهدت بسیار آثار گرانقدری از خود باقی گذارد. تألیفاتی از قبیل :

• جواهرالسنیة: این کتاب جمع آوری احادیث قدسی است در یک کتاب که پیش‌تر انجام نشده بود.

• صحیفه ثانیه: شیخ حر در مقدمه این کتاب می نویسد: صحیفه سجادیه کامل که قسمتی از دعاهای امام زین العابدین را دربردارد به مهمات دین و دنیا مربوط است من به خاطر علاقه ای که برای جمع و ترکیب این دعاهای پراکنده و متفرق داشتم در صحیفه دوم سایر دعاهای آن حضرت را که علمای بزرگوار نقل کرده اند گردآوردم پس بر شما باد که این صحیفه شریف را با اولی همراه داشته آنها را تلاوت کنید.[2]

• القوائد الطوسیة: این کتاب پاسخ برخی از احادیث مشکل و تحقیق بعضی از مسائل پیچیده ای است که اهل علم و کمال در زمان اقامت شیخ در طوس از او سوال کرده اند.

• اثبات الهدایة: این کتاب در اثبات نبوت و امامت و بیان معجزات پیامبر است . این اثر بسیار شیرین و خواندنی است که در 7جلد چاپ شده است.شیخ در مقدمه این کتاب می نویسد: من به کتابی که در این باب کافی باشد و آنچه را عقلا به گردآوردنش علاقه مندند دست نیافتم بلکه دیدم این مطالب در وادی پراکندگی پنهان مانده و کسی که بخواهد بر آنها مطلع شود محتاج به صرف وقت زیادی است.

• الفصول المهمة فی اصول الائمة: این کتاب دربردارنده قواعد کلی است که از ائمه علیهم السلام درباره اصول دین و فروع دین و طب و اصول فقه و غیره وارد شده و بیش از هزار باب است.

• وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة : کتابی است که به تبیین و تفصیل احادیث شیعه پرداخته است. این احادیث  ابزارهای لازم برای بدست آوردن احکام و مسائل شریعت است در واقع موضوع کتاب روایات فقهی شیعه است اگرچه در برخی از ابواب پاره ای از روایات غیرفقهی مانند مباحث اخلاقی و آداب نیز آمده است. شیخ تقریبا دوسوم از این کار را در زادگاهش نوشت و بقیه را در مشهد و در جوار حرم مطهر امام رضا علیه السلام به پایان رساند. او او قریب به 20سال به گردآوری و تنظیم و تحقیق این اثر پرداخت و پس از تألیف دوبار موفق به بازنویسی و تجدیدنظر در آن گردید. این کتاب 35هزار و 868حدیث را درابواب مختلف از طهارت تا دیات در خود جای داده است و از کتب مرجع برای اهل علم به حساب می آید.

• بداية الهداية : خود درباره انگيزه نگارش اين كتاب مي‌نويسد: گروهي از برادران مؤمن كه خواهان حق و حقيقت بودند از من درخواست كردند تا در حد توان احاديث مربوط به واجبات و محرمات را جمع‌آوري نمايم و در مواردي جزئي مستحبات و مكروهات ومباحات برگرفته از روايات ائمه اطهار در اين زمينه به طور خلاصه آورده شود .
  
  
• امل الآمل .
• كتاب الفصول المهمة في اصول الائمة.
• كتابي در رد صوفيه.
• كتاب اجازات.
• كتاب كشف التعميه في حكم التسميه: پيرامون ناميدن حضرت مهدي به نام اصلي اوست كه همنام پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ است.
• كتاب نزهة الاسماع في الاجماع.
• كتابي در اثبات متواتر بودن قرآن.
• كتابي در رجال.
• كتابي در احوال اصحاب شايسته و ستايش شده پيامبر و ائمه ـ عليهم السّلام ـ .
• كتابي دربارة منزه بودن امامان معصوم از فراموشي و سهو.
• كتابي در ردّ نظرات اهل سنّت.
• و.....

شیخ حرعاملی تنها مرد تتبع و تحقیق و نگارش نبود بلکه در تدریس و تربیت شاگردان نیز از مردان موفق زمان خود به شمار می رفت. او در صحن حضرت رضا علیه السلام به تدریس پرداخت و از شمار بسیار شاگردان و کسانی که از شیخ روایت نقل کرده اند می توان به افراد زیر اشاره کرد:

دو فرزندش شیخ محمد رضا و شیخ حسن

مولا محمد فاضل مضل مشهدی

سید نور الله جزایری

علامه مجلسی صاحب بحارالانوار

سید محمد بن زین العابدین موسوی عاملی

و ....

او به واقع در حد توان از مکتب تشیع مرزبانی کرد زیرا پس از گذشت چهل سال از عمر بابرکتش برای زیارت مرقد مطهر امام هشتم از مشغر زادگاهش عازم مشهد شد اما چیزی نگذشت که با واقعیت های جامعه آن روز تشیع در ایران مواجه شد. او نیز در یکی از حساس‌ترین برهه‌های تاریخ تشیع به دیگر عالمان شیعه اقتدا کرد و با پذیرفتن برخی مسولیت‌های اجتماعی در خراسان تلاش کرد تا دین خود را به مذهب تشیع و اهل بیت (ع) ادا کند.

او پس از مجاهدت های بسیار در مکتب اهل بیت  در 21 رمضان 1104 قمری در سن 71 سالگی بدرود حیات گفت و ندای حق را لبیک گفت و در جوار مولا و مقتدای خویش امام رضا(ع) آرام گرفت.

سلام بر او روزی که چشم به جهان گشود و روزی که چشم از جهان فروبست.

 

---