پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
الوَلَدُ سَيّدٌ سَبعَ سِنينَ ، وعبد سَبعَ سِنينَ ، ووَزيرٌ سَبعَ سِنينَ ، فإن رضِيتَ مُكانَفَتَهُ لإحدى وعِشرينَ ، وإلاّ فاضرِبْ على كَتِفِهِ ، قد أعذَرتَ إلَى اللّه فيهِ؛[1]
فرزند هفت سال سرور است ، هفت سال خدمتكار و هفت سال وزير و دستيار . اگر تا بيست و يك سالگى از كمكى كه به او كرده اى راضى بودى (و تربيتت نتيجه داد) كه خوب ، وگرنه به شانه او بزن (و ديگر به حال خود رهايش كن) و تو درباره او نزد خداوند معذورى .
این حدیث پیامبر گرامی اسلام در رابطه با تقسیم بندی دوران تربیت به سه مقطع 7 ساله؛ الگوی تربیتی جامع و کاملی را در اختیار والدین و مربیان قرار می دهد که نشان می دهد 21 سال اول زندگی هر انسان فرصت طلایی تربیتی است که به طور معمول به شکل گیری شخصیت هر فرد می انجامد و پس از عبور از این سه دوره زندگی شکل دهی شخصیت انسان در مقایسه با قبل دشوارترمی شود.در این مقاله به نخستین مقطع از این سه دوره زندگی می پردازیم .
هفت سال نخست زندگی هر انسان در مقایسه با دوره‌های دیگر از اهمیت بیشتری برخوردار است و چگونگی رفتار والدین با کودک می‌تواند مقدمه‌ای برای رفتارهای او در دوره‌ها بعدی باشد به عبارتی اگر پدر و مادری در 7 سال نخست به گفته پیامبر(ص) بتوانند الگوی سید بودن کودک را رعایت کنند اجرای الگوهای عبد و وزیر در سال های اتی نیز راحت‌تر خواهد بود .اهمیت این دورا ن تاحدی است که از کودک به عنوان گل خوش‌بو یاد شده است.[2] همان طور که نگهداری از گل نیاز به ظرافت و توجه بسیار و رسیدگی به موقع دارد، توجه به کودک و خواسته های او نیز در این دوران از اهمیت خاصی برخورداراست.
سید در لغت به معنای آقا و رئیس است حال باید دید چرا پیامبر اکرم (ص) برای کودک تا سن 7 سال این واژه را به‌کار بردند.
در 7 سال اول زندگی کودک، هنوز عقلانیت در او شکل نگرفته است، به‌عبارتی قدرت تمییز بین خوبی‌ها و بدی‌ها را ندارد و کارها را بدون علم به خوبی یا بدی آنها انجام می‌دهد. او هم چنین برداشت صحیحی از مخالفت یا قهر والدین با خود ندارد؛ بنا بر این، مخالفت صریح با او نه‌تنها به تربیت صحیح او کمک نمی‌کند بلکه موجب سرخوردگی او می‌شود. درنتیجه در این سن اصل باید براساس راضی نگه داشتن کودک باشد. مهم‌ترین کار در این راستا توجه به خواسته های کودک است؛ یعنی اولا والدین باید با‌حوصله به سخنان کودک خود گوش کنند و ثانیا تا حد امکان به او پاسخ گفته خواسته او را انجام دهند؛ البته توجه به خواسته‌های کودک تا مرزی است که خواسته او باعث ضرر رسیدن به خود یا اطرافیان او نشود. با توجه به استعمال واژه سید باید توجه داشت که برای دور نگه داشتن کودک از خواسته‌های مضر نباید از زور عصبانیت یا قهر کردن والدین با کودک استفاده شود؛ بلکه می‌توان از روش‌هایی مانند جلب توجه کودک به یک چیز دیگر ، دور نگه داشتن کودک از وسایل آسیب‌رسان یا نامناسب یا استدلال برای کودک با زبان او و ایجاد فضای مناسب برای پذیرفتن انچه از او خواسته شده است استفاده کرد. البته استدلال در این سن ممکن است همیشه جوابگو نباشد و ترکیبی از روش های فوق می‌تواند موثرتر باشد . برآورده نکردن خواسته‌های نابجای کودک از طریق راضی نگه داشتن او با استفاده از روشهای مختلف باعث می‌شود که اولا کودک لوس و متوقع بار نیاید و از طرفی به ویژگی های روحی او در این سن توجه شده است.
توصیه های دیگری نیز برای چگونگی رابطه با کودکان در این سن وجود دارد ازجمله لزوم بازی کردن کودک در این سن است که توصیه شده کودک خود را رها کنید تا بازی کند[3] . در واقع بازیگوشی کودک در این سن بخشی از ویژگی های روحی اوست و با قرار گرفتن در نظام آموزش معلم و شاگردی سازگار نیست پیامبر اکرم (ص) می فرماید: سرکشی کودک در دوران خردسالی مایه فزونی عقل او در بزرگسالی است[4]. بنا بر این، والدین باید توجه داشته باشند نه تنها شیطنت های کودکانه خردسالشان ناپسند نیست؛ بلکه زمینه‌ساز رشد عقلی او در بزرگسالی خواهد بود. والدین با فراهم کردن محیطی مناسب برای بازی کودک خود نه تنها به رشد وتعالی او در دوران بزرگسالی کمک می‌کنند بلکه می‌توانند آموزش های خود را نیز از طریق بازی با کودک به او انتقال دهند.
[1] مکارم الاخلاق ج1،ص478
[2]عن امیر المومنین (ع) : ولدک ریحانتک سبعا (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید،ج20 ،ص343)
[3] من لا یحضره الفقیه ،ج3،ص492
[4] نهج الفصاحه ، ص 564